در این مقاله از سد آتش می‌خواهیم شما را با یکی از مهم‌ترین تجهیزات آتش‌نشانی یعنی دتکتورهای اعلام حریق، انواع آنها، مزایا و معایب شان آشنا کنیم. این دتکتورها همانند جعبه‌های آتش‌نشانی یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین وسیله جهت جلوگیری از گسترش آتش‌سوزی است و وجود آنها در هر ساختمانی واجب است.
دتکتور چیست؟
دتکتورها از مهم‌ترین تجهیزات در سیستم‌های اعلام حریق هستند. این دتکتورها با تشخیص دود و حرارت ناشی از آتش‌سوزی، قبل از گسترش آتش، با صدای آژیر افراد را از آتش‌سوزی مطلع می‌کند. سنسورهای اعلام حریق در این دتکتورها بسته به نوع حساسیت آنها مانند دود، حرارت، مونوکسید کربن و … هستند.
تشخیص زودهنگام آتش‌سوزی به حضور سریع آتش‌نشانان و فرصت برای فرار حاضر در محل را ایجاد می‌کند. به همین دلیل داشتن دتکتور اعلام حریق در هر ساختمانی ضروری است.
انواع دتکتور آتش نشانی
انواع دتکتور اعلام حریق عبارت‌اند از:
- دتکتور حرارتی
- دتکتور دودی
- دتکتور شعله‌ای
- دتکتور گازی
- دتکتور مولتی (ترکیبی)
دتکتور حرارتی
این نوع دتکتورها به درجه حرارت حساس هستند و با تغییر دمایی که بر اثر آتش‌سوزی ایجاد می‌شود فعال می‌شوند. این دتکتورها حرارتی ساختار ساده‌ای دارند و محدوده پوشش‌دهی آنها کم است؛ اما در آتش‌سوزی‌های سریع کاربرد بیشتری دارد و قیمت آنها نسبت به سایر دتکتورها کمتر می‌باشد. دتکتور حرارتی خود دارای سه نوع دما ثابت، افزایشی و خطی هستند.
دتکتور حرارتی ثابت
این نوع دتکتور از یک بی متال استفاده می‌کند و به دمای ثابت از پیش تعیین شده واکنش نشان می‌دهد و با فعال‌شدن دتکتور سیگنال حریق به کنترل پنل ارسال می‌شود.
دتکتور حرارتی افزایشی
در این نوع دتکتور حرارتی از یک مقاومت حرارتی منفی یا ترمیستور (NTC) استفاده می‌شود که با افزایش حرارت مقاومت کاهش پیدا کرده و منجر به تغییر جریان می‌شود. در واقع این دتکتور حرارتی به تغییر دمای غیرطبیعی و مقدار سرعت بالارفتن گرما واکنش نشان می‌دهد.
دتکتور حرارتی خطی
این دتکتور دارای به یک کابل دو یا چهار رشته‌ای است که از کنترل پنل خارج و در محیط تحت حفاظت اجرا می‌شود و
در نهایت توسط المان انتهای خط بسته می‌شود این دتکتور دارای پوشش حساس به حرارت است و در یک دمای خاصی دتکتور را فعال می‌کند. دتکتورهای حرارتی خطی خود به دو نوع آنالوگ و دیجیتال تقسیم می‌شوند.
در نوع آنالوگ از یک ترمیستور (مقاومت منفی) استفاده می شود که با افزایش دما مقاومت آن کاهش پیدا می کند.
در نوع دیجیتال با افزایش دما روکش عایق کابل از بین رفته و دو رشته سیم داخلی اتصال کوتاه خواهند شد.
دتکتور دودی
دتکتورهای دودی به دود ناشی از حریق حساس هستند. سرعت واکنش، پوشش‌دهی آنها بیشتر از مدل‌های دیگر هستند؛ اما قیمت بیشتری دارند. دتکتور دودی در آتش‌سوزی‌هایی که کند هستند و ایجاد دود می‌کنند کاربرد دارد. این نوع دتکتورها نباید در محیطی که خود در حالت عادی دارای دود و آلودگی است استفاده شوند. این نوع دتکتورها جزء یکی از رایج‌ترین دتکتورها است. دتکتور دودی بر اساس مکانیسم عملکرد خود به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند.
دتکتور دودی نوری
اساس کار این دتکتورها بر پایه پراکندگی نور است و به این وسیله می‌توانند دود و آتش‌سوزی را تشخیص دهند. این نوع دتکتورها از مواردی همچون یک منبع تولیدکننده نور، لنز (عدسی)، یک فتودیود (دیود حساس به نور) و سنسورهای فتوالکتریک تشکیل شده‌اند. نحوه کار این دتکتورها بدین صورت است که در شرایط عادی پرتوهای نور از جلوی دتکتور عبور می‌کنند و در سلول‌های تعبیه شده گیر می‌افتند. اما به‌محض آتش‌سوزی و ظاهرشدن دود تعدادی نور به‌وسیله ذرات دود متفرق شده و دیود حسگر آنها را دریافت می‌کند که باعث به کار افتادن دتکتور می‌شوند و با ارسال علائم به دستگاه مرکزی آتش‌سوزی را اعلام می‌کنند.
دتکتور دودی یونیزاسیون
دتکتور دودی یونیزاسیون دارای محفظه‌ای است که با هوای بیرون در ارتباط است و داخل آن به‌وسیله یک منبع رادیواکتیو یونیزه می‌شود. در اثر عبور اشعه رادیواکتیو از هوای داخل محفظه و یونیزه کردن آن مقداری جریان عبور می‌کند. هنگامی که دود به داخل محفظه وارد می‌شود جریان بین الکترودها تغییر پیدا می‌کند که همین مورد باعث می‌شود دتکتور دود یونیزه دود را تشخیص دهد.
روی این دتکتورها علامت رادیواکتیو که به معنی وجود تشعشعات رادیواکتیو است، درج شده است. استفاده از این نوع دتکتورها از لحاظ زیست‌محیطی خوب نبوده و تولید آنها در آستانه توقف است.
بیم دتکتور (پرتویی)
بر اساس ارسال و دریافت یک اشعه مادون‌قرمز عمل می‌کند. ازآنجاکه دود باعث پراکندگی اشعه مادون‌قرمز می‌شود، با بررسی کیفیت پرتو دریافتی نسبت به پرتو ارسالی می‌توان وجود دود و درنتیجه حریق را تشخیص داد.
دتکتور دودی مکش
ارتباط این دتکتور از طریق چندین لوله (حداقل یک لوله ورودی و یک لوله خروجی) می‌باشد. این دتکتور شامل یک پمپ است که هوا را از طریق سوراخ‌های تعبیه شده روی لوله‌ها مکش می‌کشد و سپس به محیط پس می‌دهد. سرعت عمل بالا و امکان قرارگیری خارج از منطقه حفاظت از مزیت‌های این دتکتور می‌باشد.
دتکتور دودی اپتیکال یا فوتوالکتریک
پرکاربردترین نوع دتکتور دودی در سیستم اعلام حریق متعارف است و از طریق مکانیسم پراکندگی نور و قطع و وصل آن عمل می‌کند
دتکتور شعله ای
این نوع دتکتور آتش‌نشانی، از طریق دریافت امواج الکترومغناطیس نور آتش واکنش نشان داده و فعال می‌گردد. دتکتور شعله دارای انواع مختلفی مانند حساس به مادون‌قرمز، فرابنفش و ترکیبی از این دو است که بسته به نوع آن به طیف خاصی از امواج حساس است. زاویه دید این نوع دتکتورها 120 درجه بوده و بسیار سریع واکنش نشان می‌دهد به همین خاطر قیمت بالاتری نسبت به سایر دتکتورها دارد. دتکتور شعله بیشتر در محیطی که آتش سوزی شعله بدون دود است کاربرد دارد به عنوان مثال در پمپ بنزین‌ها و یا مکان‌های حاوی فلزات اشتعال زا دتکتور می‌تواند کارآمد باشد.
دتکتور گازی
این دتکتور قابلیت تشخیص گازهای سمی و خطرناک ناشی از احتراق را دارد و برای مکان‌هایی که حاوی این گازهای سمی و قابل‌انفجار هستند مناسب است. این نوع دتکتورها هم مصارف خانگی دارند و هم در صنعت بسیار استفاده می‌شوند. به‌عنوان‌مثال در اتاق‌های باتری پست‌های برق که به دلیل رهاشدن گاز اسیدی هیدروژن احتمال انفجار وجود دارد باید دتکتور گاز متناسب با تشخیص هیدروژن نصب شود. این دتکتورها دارای دو نوع پرتابل و ثابت هستند. همچنین بر اساس نوع کاربری نیز به دودسته طبقه‌بندی می‌شوند.
- دتکتورهای تشخیص‌دهنده گازهای سوختنی و قابل‌انفجار
- دتکتورهای تشخیص‌دهنده گازهای سمی
دتکتور مونوکسید کربن
گاز منوکسید کربن گازی بی‌بو، بی‌رنگ و درعین‌حال سمی و کشنده است. دتکتورهای منو اکسید کربن با تشخیص گاز پخش شده در هوا فعال شده و با ایجاد صدای بوق به افراد هشدار می‌دهد. هر چقدر مقدار گاز پخش شده در هوا بیشتر باشد، دستگاه زودتر به صدا درمی‌آید.
دتکتور ترکیبی (مولتی)
دتکتورهای ترکیبی به‌جای یک سنسور دارای دو سنسور هستند. این دتکتورها معمولاً از ترکیب دتکتورهای دودی حرارتی و دتکتور گازی حرارتی هستند. دتکتور دودی – حرارتی یکی از پرکاربردهای این مدل است. این دتکتورها را می‌توان طوری تنظیم کرد که در بازه‌های زمانی دلخواه قسمت دودی یا حرارتی فعال و غیرفعال و سیگنال حریق ارسال شود.
جمع بندی
در این مقاله شما را با یکی از مهم‌ترین تجهیزات آتش نشانی یعنی دتکتورهای اعلام حریق و انواع آن آشنا کردیم. همانطور که ذکر شد وجود این دستگاه‌ها همانند جعبه‌های آتش نشانی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین تجهیزاتی است که می‌بایست در هر ساختمانی نصب گردد چرا که این دستگاه‌ها به ساکنان محل، ایجاد دود یا آتش سوزی را اطلاع داده و زمان کافی را برای خروج ایمن از ساختمان باقی می‌دهد.